Ekspert: “Tütün aludəçiliyi cibimizə 75 milyon dollarlıq zərər vurur” – FOTO
Tütün məhsullarının mütəmadi qiymət artımını müşahidə edirik. Son bir neçə
ildə bu məhsulların qiymətində ən azı iki dəfə bahalaşma qeydə alınıb. Sonuncu
qiymət artımı isə martın sonlarında baş verdi. Bəs qiymət artımı siqaretə
aludəçiliyin qarşısını almaqda nə dərəcədə effektlidir?
Ölkədə siqaret yenidən bahalaşıb. 4 manata qədər olan siqaretlərin qiymətində
10, daha baha olanlarda isə 20 qəpik artım qeydə alınıb. Ümumiyyətlə, son 3
ildə siqaretin qiyməti tez-tez dəyişir. Təbii ki, bu artım siqaret çəkənləri
narahat edir. Amma onlarla yanaşı, bu bahalaşmaya pozitiv yanaşanlar da var.
Düşünürlər ki, qiymət artımı siqaret istifadəçilərinin də sayını azaldar. Bəs
bahalaşmanın səbəbi nədir? Ümumiyyətlə, qiymət artımı siqaretdən istifadə
edənlərin sayını azaldırmı?
“Kaspi”
qəzeti bu və digər suallara cavab tapmaq üçün sahənin ekspertlərinin rəyini
öyrənib.
“Müştərilərim daha çox gənclərdir”
Əvvəlcə siqaret satıcısı ilə söhbətləşirik. Siqaretin ən çox satılan və tez
bitən məhsullardan olduğunu deyir: “Qiymət bahalaşdıqda, imtina edənlər də
olur, siqaretini dəyişib daha ucuza keçənlər də. Müştərilərim daha çox
gənclərdir. Mənə elə gəlir ki, gənclər yaşlı nəslin nümayəndələrindən çox
siqaret çəkirlər”.
Bahalaşanda daha çox çəkirəm
Tofiqin 45 yaşı var, günə 2 qutu siqaret çəkir. Zərərli olduğunu bilir,
qutunun üzərində “sağlamlığınıza ziyandır” yazılsa da, imtina etmir: “Ay
ərzində siqaretə 250 manata yaxın pul xərcləyirəm. Həm canıma ziyandır, həm də
cibimə. Amma nə qədər bahalaşsa da, imtina edə bilmirəm. Sanki bahalaşanda
əsəbiləşib, daha çox çəkirəm”.
Elçin isə elə ilk bahalaşmadan siqaretdən imtina edib: “Məktəb illərindən
çəkməyə başladım. Düzü, o vaxt lovğalanmaq üçün istifadə edirdik.
Sağlamlığımıza və cibimizə bu qədər ziyanlı olması bizi maraqlandırmırdı.
Qiymət bahalaşanda, ondan imtina etdim. 1 ay siqaretə pul verməyin, cibinizə və
canınıza nə qədər faydalı olacağını görəcəksiniz”.
Siqaretin bahalaşması istifadəçilərin sayını azaldıb
İqtisadi ekspert Eldəniz Əmirov deyir ki, siqaret çəkdiyi illərdə belə, bu
məhsulların və spirtli içkilərin qiymətinin qalxmasına heç vaxt təəssüf
etməyib. Mütəxəssis düşünür ki, qiymətin qalxması istifadəçilərin sayının
azalmasına müsbət təsir edir: “Yəqin oxuculardan irad bildirənlər olacaq ki,
axı bahalaşsa da, almağa məcburam. Xeyr, heç kim məcbur deyil. Fakt budur ki,
siqaret bahalaşandan sonra bu vərdişdən imtina edənlərin sayı xeyli artır.
ÜST-ün hesabatında da Azərbaycanda siqaret çəkənlərin sayında azalma
tendensiyası olduğu bildirilir”.
75 milyon dollarlıq zərər
Mütəxəssisin sözlərinə görə, tütün aludəçiliyi tək canımıza deyil, cibimizə də
75 milyon dollarlıq zərər vurur: “İl ərzində Azərbaycandan müxtəlif ölkələrə
təxminən 16 milyon dollar dəyərində tütün və tütünün sənaye əvəzediciləri
ixrac, 91 milyon dollar dəyərində isə idxal edilib. Aldıqlarımızla
satdıqlarımız arasında 75 milyon dollar fərq var. İdxal əməliyyatlarında əsas
malların xüsusi çəkisində bu məhsulların payı 0.78 faiz olub. Yəni idxal üçün
hər 100 manatdan 78 qəpiyi siqaretin payına düşür”.
Qiymət artımında məqsəd siqaret çəkənlərin sayını azaltmaq deyil
“Azərbaycan Tütün İstehsalçıları və İxracatçıları Assosiasiyası” İctimai
Birliyinin sədri Rövşən Şərifov isə düşünür ki, qiymət artımı siqareti
tərgitməyə vadar etmir: “Böyük artım olsa, bəlkə kiminsə pulu çatmaz. Amma 10,
20 qəpik yaxud 2 manat artım, inanmıram ki siqaret çəkənlərdə imtinaya səbəb
olsun. Qiymət sosioloji tədqiqat məqsədi ilə də artırılmayıb. Bəli, insanların
sağlamlığının qeydinə qalmaq hər birimizin ümdə vəzifəsidir. Amma buradakı
qiymət artımında məqsəd siqaret çəkənlərin sayını azaltmaq deyil”.
Tütün istehsalında problem var
Mütəxəssis də qiymətlərin bahalaşmasını normal hesab edir: “Çünki siqaret bir
neçə hissədən ibarətdir. Tütün, üzərindəki kağız, yazılar, pambıq filtr və
qablaşması – bu tərkiblərin heç biri Azərbaycanda istehsal olunmur.
Müəssisələrimiz var, lakin istehsal üçün lazım olan xammal xaricdən gəlir. Biz
bu sahədə də idxaldan asılıyıq. Xaricdə dəyişiklik olan kimi bizə də təsir
edir. İstənilən qədər tütün istehsal edə bilmirik”.
“Rusiya və Gürcüstanla müqayisədə bizdə ucuzdur”
Siqaret firmalarından birində çalışan menecer Ayxan Şıxlı deyir ki, siqaretin
bahalaşması normaldır. Çünki dövlət siqaretlərə tətbiq olunan aksizi ilbəil
planlı şəkildə artırır: “Bunun əsasında piştaxtaya gəlib çıxan siqaretin
qiymətində də artım müşahidə olunur. Bu, qlobal olaraq hər yerdə gedən normal
prosesdir. Bundan əlavə, inflyasiya, son dövrdə dünyada gedən proseslər,
logistikanın çətinləşməsi və xeyli bahalaşması martda qeyd olunan qiymət
artımına səbəb oldu”. A.Şıxlı deyir ki, qiymətlər bahalaşsa da, Rusiya ilə və
Gürcüstanla müqayisədə bizdə nisbətən ucuzdur.
Siqaretə meyillilik məktəb illərindən başlayır
İqtisadçı ekspert Rauf Qarayev də bahalaşmanın siqaret istifadəçilərinin
sayını azaldacağına inanmır. Deyir ki, qiymətlərin baha olmasına baxmayaraq,
tələbat çoxdur: “Siqaret çəkmək istəyən insan buna xəstəlik formasında yanaşır.
Asılılıq yaradır və qurtulmaq üçün iradə lazımdır. Siqaretin bahalaşması bunun
qarşısını ala bilməyəcək. Əvvəllər 5 manatlıq çəkirdirsə, məcbur olub 3
manatlıq, ya da ədədlə alıb çəkəcək. Sayın azalması üçün məktəb yaşında
uşaqlara nəzarət və ictimai qınaq lazımdır. Çünki siqaretə meyillilik əsasən
məktəb illərindən başlayır”.
Qadınlarla bağlı göstərici normaldır
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) Azərbaycandakı nümayəndəsi Hande Harmancı
deyir ki, Azərbaycanda tütündən istifadə kişilər arasında təxminən 40, qadınlar
arasında isə 3 faizdir. ÜST rəsmisi də kişilər arasındakı tütün istifadəsinin
azaldılması ilə bağlı tədbirlər görülməsinə çağırıb: “Qadınlarla bağlı
göstərici normaldır, lakin kişilər arasında tütündən istifadənin azaldılması
ilə bağlı müvafiq işlər aparılmalıdır”.
Dövlət Statistika Komitəsinin hesabatına görə, əhalinin 2022-ci ilin
yanvar-sentyabr ayları ərzində tütün məmulatları üzrə dövriyyəsi 159 milyon 937
min manat təşkil edib. Bu da 2021-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 27
milyon 918 min manat, yaxud 21% çoxdur.
Statistika da göstərir ki, bahalaşma olsa da, siqaret çəkənlərin sayı azalmır
ki, azalmır…
