Müzakirə doğuran cədvəlin açması: “Ali təhsillilərlə yanaşı, tələbələrin
sayına görə də geridəyik” – FOTO
Bizim WhatsApp kanalımıza buradan abunə ola bilərsiniz
“Beynəlxalq hesabatlarda qeyd edilir ki, Azərbaycan universitetləri
yüksəkkeyfiyyətli, dünya elminə töhfə verə biləcək tədqiqatlar ortaya çıxarmağa
qabil deyil. Düzdür, Azərbaycanda ali təhsilli insanların sayı bir o qədər də
çox deyil”.
Bu barədə Cixisyolu.com-a açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov məlumat verib.
Belə ki, ekspertin bir neçə gün öncə ölkədə ali təhsilli şəxslərin sayına görə
Azərbaycanın nəinki inkişaf etmiş ölkələrdən, MDB dövlətlərindən də geri
qalmasına dair paylaşımı müzakirələrə səbəb olub.
Ekspert, Dövlət Statistika Komitəsinin rəqəmlərinə istinad etsə də,
müzakirələrə səbəb olan statusu ilə bağlı ona ünvanladığımız sualları
cavablandırıb.
O bildirib ki, 2022-ci ilin əvvəlinə olan rəsmi rəqəmlərə görə, ölkədə 15
yaşdan yuxarı əhalinin hər 1 000 nəfərindən cəmi 140 nəfər ali təhsillidir:
“On il öncə bu göstərici 125 nəfərə bərabər idi. Yəni son 10 ildə 15 yaşdan
yuxarı əhali arasında ali təhsillilərin sayı 12% artıb. Ali təhsillilərlə
yanaşı, hazırda ali təhsil müəssisələrində təhsil alanların sayına görə də
Azərbaycan nəinki inkişaf etmiş ölkələrdən, MDB dövlətlərindən də geri qalır.
Rəsmi rəqəmlərə görə, Azərbaycan MDB ölkələri arasında əhalinin hər 10 min
nəfərinə düşən tələbə sayına görə sonuncudur.
2023-cü ilin əvvəlinə olan göstəriciyə görə, Azərbaycanda iqtisadi fəal
əhalinin sayı 5 milyon 300 min nəfərə bərabər olub. Ölkədə ali təhsilli şəxslər
isə iqtisadi fəal əhalinin cəmi 16,6%-ni təşkil edib. Ali təhsil göstəriciləri
ilə bağlı fərqlər cinslər üzrə də müşahidə edilir. Əgər iqtisadi fəal
qadınların cəmi 14%-i ali təhsillidirsə, kişilər üçün bu göstərici 19%-ə
bərabərdir.
Düzdür, son illər Azərbaycanda tələbələrin sayında artım müşahidə edilir. Əgər
2011/12-ci təhsil ilində Azərbaycanda bakalavr təhsili alan 143 min tələbə var
idisə, sonuncu dərs ilində bu rəqəm 212 min nəfərə yüksəlib. Yəni 70 min nəfərə
yaxın və ya 48% artıb. Artıma əsas səbəb qəbul yerlərinin sayının çoxaldılması
ilə bağlıdır. Çünki son 10 ildə Azərbaycanda bir il ərzində tələbə adını
qazananların sayı da 32 min nəfərdən 46 min nəfərə yüksəlib – yəni 44% artıb”.
K.Əsədov onu da əlavə edib ki, rəsmi rəqəmlərdən də aydın olur ki, tələbə
sayının artmasında dövlət ali təhsil müəssisələri daha çox rol oynayıb:
“Çünki 10 il öncə ölkədəki bakalavr tələbələrin 86,3 faizi dövlət, 13,7 faizi
isə qeyri-dövlət ali təhsil müəssisələrində təhsil almaqda idi. Hazırda dövlət
ali təhsil müəssisələrinin payı 88,6 faizə yüksəlib. Yəni 2,3 faiz bəndi artıb.
Qeyri-dövlət təhsil müəssisələrinin toplam tələbə sayındakı payı isə 11,4 faizə
enib.
Həmin müddət ərzində dövlət ali təhsil müəssisələri ilə bağlı diqqəti çəkən
daha bir trend təqaüd alan tələbələrin sayındakı artımla bağlıdır. Belə ki, 10
il öncə Azərbaycanda dövlət ali təhsil müəssisələrində təhsil alan tələbələrin
40%-i təqaüd əldə edirdi. Hazırda bu göstərici 50,5 faizə yüksəlib. Yəni 10
faiz bəndindən çox artıb. Ancaq hələ də dövlət ali təhsil müəssisələrində
ödənişli əsaslarla təhsil alanların sayı daha çoxdur. Belə ki, son təhsil
ilində dövlət ali təhsil müəssisələrində təhsil alanların 53,5 faizi ödənişli
əsaslarla, 46,5 faizi isə pulsuz təhsil alıb. Dövlət ali təhsil müəssisələrində
pulsuz təhsil alanların xüsusi çəkisi 10 il öncə 55,8%-ə bərabər idi.
Tələbələrin sayının artması ilə yanaşı, ixtisas qrupları arasında da fərqli
trendlər müşahidə olunur. Doğrudur, 10 il öncə olduğu kimi, indi də
Azərbaycanda tələbələr ən çox təhsil ixtisas qruplarında təhsil almaqdadırlar.
Hazırda Azərbaycanda ali təhsil alan hər dörd tələbədən biri təhsil ixtisasları
ilə bağlı qruplarda oxuyur. Lakin rəsmi rəqəmlərdən aydın olur ki, 10 il öncə
ilə müqayisədə təhsil ixtisası qruplarında təhsil alanların payı dörd faiz
azalıb. Eyni zamanda, son 10 ildə tələbə sayında ən az artım təhsil ixtisas
qruplarında qeydə alınıb.
Onu da qeyd edək ki, təhsil ixtisasları Azərbaycanda qadın tələbələrin təhsil
aldığı əsas təhsil qrupudur. Hazırda ölkə universitetlərində ali təhsil alan
qadınların 37%-i, sadəcə, təhsil ixtisas qruplarında təhsil almaqdadır.
Maraqlıdır ki, 10 il əvvəl bu göstərici 31%-ə bərabər idi. Yəni son 10 ildə
təhsil ixtisasları üzrə təhsil alanların sayındakı artım digər ixtisaslara
nəzərən daha az olsa da, qadın abituriyentlərin təhsil ixtisaslarına marağı
daha da artıb.
Son 10 ildə say olaraq tələbələrin ən çox artdığı ixtisas qrupu isə kənd
təsərrüfatı ixtisaslarıdır. Bu dövr ərzində həmin ixtisas üzrə təhsil alan
tələbələrin sayı üç dəfədən çox artıb. Səhiyyə, rifah və xidmət ixtisaslarında
oxuyanların sayındakı artım isə iki dəfəyə bərabərdir. Humanitar və sosial
elmlər (89%), mədəniyyət və incəsənət (74%) və təbiət ixtisasları (45%) üzrə
təhsil alan tələbələrin də sayında nəzərəçarpacaq artım var. Təhsil (26%),
iqtisadiyyat və idarəetmə (31%), eləcə də, texniki və texnoloji (34%) ixtisas
qruplarında təhsil alan tələbələrin sayı isə digərlərinə nəzərən daha az artıb”.
Ekspert tələbələrin sayının artımı ilə paralel olaraq professor heyətinin
sayında artımın gözə çarpmadığına da diqqət çəkib:
“Bir məqamı da qeyd edim ki, son 10 ildə Azərbaycanda universitetlərdə təhsil
alan tələbələrin sayının 50 faizə yaxın artmasına baxmayaraq, həmin müddətdə
universitetlərin professor-müəllim heyətinin sayı çox cüzi artıb. Əgər 10 il
öncə Azərbaycan universitetlərində professor-müəllim heyətinin sayı 14 min 650
nəfərə bərabər idisə, hazırda bu rəqəm 14 min 939 nəfərə bərabər olub. Yəni 10
ildə artım cəmi 289 nəfərdir. Son 10 ildə Azərbaycan universitetlərində
professor-müəllim heyətinin sayı cəmi 2%-ə yaxın artıb. Onu da qeyd edək ki,
son üç ildə ölkədə universitetlərdə professor-müəllim heyətinin sayı ardıcıl
azalmaqdadır. Bu baxımdan, aydın olur ki, son 10 ildə ölkədə hər müəllimə düşən
tələbə sayında ciddi artım qeydə alınıb və universitetlərin saathesabı müəllim
tələbi artıb”.
Könül Cəfərli
