İsrail hökuməti təhlükəsizliklə bağlı bir il əvvəl elan etdiyi əməliyyatı
davam etdirir. Ötən gün İsrail Müdafiə Ordusunun (SAXAL) Qəzza zolağında
keçirdiyi əməliyyat nəticəsində HƏMAS Siyasi Bürosunun baş katibi Yəhya Sinvar
və daha üç nəfər ölüb. Onu hazırda Türkiyədə olduğu iddia edilən Xalid Məşəlin
əvəzləyəcəyi ehtimal edilir. Məlumatlara əsasən, İsrail gücləri onu da aradan
götürə bilərlər.
Belə ehtimal etmək olar ki, Tehran yönümlü qüvvələrin, yaxud HƏMAS və Livan
“Hizbullah”ı başçılarının öldürülməsi əməliyyatı İran İnqilab Keşikçiləri
Qvardiyası Qüds qoşunlarının komandanı general Qasım Süleymaninin qətli ilə
başlayır.
Bu il HƏMAS liderləri – İsmayıl Haniyə, Yəhya Sinvar, HƏMAS Siyasi bürosu
sədrinin müavini – Saleh Aruri, “İzəddin əl Qassam” briqadasının komandirləri
Samir Fendi, Əzzam Akra “Hizbullah” lideri Həsən Nəsrullah, hərəkatın
komandirləri – Məhəmməd Əli İsmayıl, Hüseyn Əhməd İsmayıl, Hüseyn Avad və
başqaları öldürülüblər.
HƏMAS, “Hizbullah” kimi qruplaşmaların liderlərinin sıradan çıxarılması
İsrailin başlatdığı əməliyyatın başlıca hədəflərindəndir.
Hələ əməliyyatlara yenicə başlayanda yəhudi dövlətinin müdafiə naziri Yoav
Qalant HƏMAS-a qarşı müharibəni üç mərhələdə aparacaqlarını bildirmişdi:
– birinci mərhələ HƏMAS yaraqlılarını məhv etmək, onların infrastrukturuna
zərər vermək məqsədilə hava gücündən istifadə etməklə zərbələr endirməkdən,
ardınca qurudan manevrlərdən ibarətdir;
– ikinci mərhələ müqavimət ocaqlarını məhv etmək;
– üçüncü mərhələ Qəzza zolağında yeni təhlükəsizlik rejiminin yaradılması,
onun gündəlik həyatına görə məsuliyyətin İsrailin üzərindən götürülməsi, İsrail
xalqının təhlükəsizliyi ilə bağlı yeni reallığın yaradılması.
İsrail hökuməti bu mərhələlər üzrə əməliyyatları reallaşdırır. İndiki
hadisələrə əsasən, belə zənn etmək olar ki, ötən illərdə baş verən silahlı
qarşıdurmalarda liderlərin öldürülməsi taktikası vacib sayılmırmış. İndi isə
bu, başlıca hədəfdir. İsrail təhlükəsizliyinə mane olacaq bütün qanunsuz
silahlı birləşmələri, dəstələri, onların liderlərini məhv edəcəklərini
qarşısına məqsəd qoyub. Öldürülənlərin siyahısına diqqət edildikdə, bu hədəfin
çoxuna nail olunduğu qənaətinə gəlmək də mümkündür.
Görünən odur ki, İsraillə danışıqlara qarşı çıxıb, İran hakimiyyətinin “İsrail
dünyanın siyasi xəritəsindən silinməlidir”, “İsrailə ölüm!” prinsip və şüarını
müdafiə edənlər, bu istiqamətdə Tehranla bir addımlayanlar, sülh və danışıqdan
imtina edənlər öldürülür, zərərsizləşdirilir. İsmayıl Haniyənin də “İsraillə
danışıqlar tərəfdarı olduğu üçün” öldürüldüyü iddia olunur. Belə çıxır, İran
hakimiyyəti ilə razılaşmayanlarla yanaşı, İsraillə müharibə tərəfdarları da
sıradan çıxarılır.
Yəhya Sinvar İsrailə qarşı silahlı müqaviməti müdafiə edirdi. Yəhudi dövləti
ilə danışıqlar aparmaq istəyənlərə, sülhdən danışanlara müraciət edərək
bildirmişdi ki, Qəzza zolağı ilə razılaşdırmadan xaricdə HƏMAS adından
danışmağa heç kimin hüququ yoxdur: “Qəzzadan xaricdə HƏMAS-ın lideri yoxdur”.
Bu çox ciddi ismarış idi. Həmin açıqlamadan bir az sonra İsmayıl Haniyə
öldürüldü.
İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu Qəzza zolağında sülh üçün üç şərt irəli
sürmüşdü: Fələstin cəmiyyətinin radikallığının aradan qalxması (İsrailə qarşı
düşmənçilikdən əl çəkilməsini nəzərdə tutur), Qəzza zolağının
silahsızlaşdırılması, HƏMAS qurplaşmasının məhv edilməsi.
Baş nazir təklif edib ki, Fələstin cəmiyyəti müharibədən sonrakı Almaniya və
Yaponiyadan nümunə götürərək dəyişməlidir.
Münaqişənin həlli ilə bağlı Səudiyyə Ərəbistanı da bir neçə ay öncə sülh planı
təklif etmişdi. Həmin sənədə əsasən, HƏMAS zolaqdan Əlcəzairə təxliyə edilir,
HƏMAS, “İslami-cihad” və Fəth-i özündə birləşdirən keçid şurası yaradılır.
Fələstində prezident və parlament seçkilərinin keçirilməsi üçün şura dörd
illiyə regional məsul şəxsləri təyin edir. Qəzza zolağında BMT-nin mandatı
altında ərəblərin sülhməramlı kontingentinin yerləşdirilməsi də təklif
paketində yer alıb.
İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının təmas qrupu və Ərəb Dövlətləri Liqası da
Fələstin-İsrail münaqişəsinin dinc yolla tənzimlənməsi üzrə plan hazırlayıb.
Layihə BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvünə təqdim olunub.
İran da paysız qalmır. Səudiyyə Ərəbistanı İrana əməkdaşlıq təklif edib.
Məlumata görə, sanksiyalardan ziyan görən İran iqtisadiyyatına krallıq sərmayə
qoymağı öhdəsinə götürür. Bunun qarşılığında Tehran İsraillə HƏMAS arasında
hərbi əməliyyatların genişlənməsinə imkan vermir.
Yəhya Sinvarın ölümü ilə HƏMAS-ın Qəzza zolağında fəaliyyətinə son qoyulur.
B.Netanyahu bildirib ki, HƏMAS daha Qəzzanı idarə etməyəcək: “Bu, HƏMAS-dan
sonrakı günün başlanğıcıdır”.
Bu günlərdə ABŞ-nin dövlət katibi Antoni Blinken zolaqda atəşkəs haqqında
razılaşmanın 90 faizinin hazır olduğunu bildirib. Sinvarın ölümü anlaşmanın
başa çatmasına və israilli girovların qaytarılmasına imkan yaradar.
Çünki HƏMAS liderlərinin onlardan özlərini qorumaq üçün istifadə etdikləri də
istisna edilmir.
Belə görünür, HƏMAS və “Hizbullah” liderlərinin öldürülməsi taktikası
tərəflərin işinə yarayır. Çünki İranda da bu kimi təşkilatların
maliyyələşdirilməsinə narazılıq edirdilər. Digər tərəfdə isə sanksiyalar ölkə
iqtisadiyyatını ağır vəziyyətə salıb. Tətbiq edilən qadağalar səbəbindən
Tehranın regional proksiləri, o cümlədən “Hizbullah” və HƏMAS-ı
maliyyələşdirməsində də çətinliklərin yarandığına dair məlumatlar da yayılıb.
Belə ehtimal etmək olar ki, bu qüvvələrin zərərsizləşdirilməsi dolayı da olsa
İranın da marağını təmin edir. Çünki İran hakimiyyəti Həsən Nəsrullaha görə
İsrailə hücum etmədi. Çox güman ki, Yəhya əl-Sinvarla bağlı da rəsmi Tehran
bəyanatla kifayətlənəcək.
İran BMT TŞ-nin 1701 saylı qətnaməsinin icrasının tərəfdarı olduğunu
gizlətmir. Həmin sənəd 2006-cı ildə qəbul olunub. O, İsrail – “Hizbullah”
müharibəsinin dayanmasına çağırırdı. Qətnaməyə görə, İsrail Livanın cənubundan
qoşunlarını çıxarır, onun yerinə Livan ordusu daxil olur. “Hizbullah” tamamilə
tərksilah edilir.
Bu da Livandakı iranyönlü silahlı qruplaşmanın aqibətinin yaxınlaşdığını
göstərir. Tehran “Hizbullah”ın yaradılmasında əli olmadığını bildirməklə ona
gələcəkdə dəstək verməyəcəyinin də siqnalını verib. Bu qruplaşmaya başçının
hələ də seçilməməsi “Hizbullah”ın da 42 illik dövrünün başa çatacağından,
təşkilatın “sındırıldığından” xəbər verir.
Beləliklə, HƏMAS, “Hizbullah” və başqa silahlı qruplaşmaların sıradan
çıxarılması Yaxın Şərqdə yeni vəziyyətin yaranacağını ehtimal etməyə əsas verir.
Sovetlər dağıldıqdan sonra beynəlxalq güclərin bir-biri ilə rəqabəti də
azalıb. Həm də bu ziddiyyətləri yaradan amillər ya sıradan çıxıb, ya da Rusiya,
ÇİN və İran tərəfindən zəif şəkildə dəstəklənir, müdafiə olunur.
İrandakı mövcud sistemin hakimiyyətə gətirilməsi, onun İsrailə qarşı qoyulması
da həmin ziddiyyətin törəməsidir. Deməli, Yaxın Şərqdə iki ölkənin bir-birinə
qarşı düşmənliyi köhnə geosiyasi strategiyadan qaynaqlanır. İndi sovetlər
yoxdur. Tehran ənənəvi Qərblə yaxınlaşmaq niyyətindədir. Bunu İran Prezidenti
Məsud Pezeşkian dəfələrlə vurğulayıb. Onun belə strateji açıqlamaları özbaşına
vermədiyini nəzərə alsaq, həmin fikirlərin həm də ölkənin Ali Rəhbəri Əli
Xamenei və ali rəhbərliyin adından verildiyi qənaətinə gəlmək olar.
Bu yerdə qeyd edək ki, Rusiya və Çin bəhs etdiyimiz məsələdə maraqları idarə
etməkdə çətinlik çəkir. Belə bir şəraitdə yenilənməyə, yeni baxışlar sistemi
yaratmağa ehtiyac duyulur.
Odur ki, bu hadisələrdən Yeni yaxın Şərq, yeni İsrail, yeni İran doğulacağını,
yeni münasibətlər sisteminin yaranacağını ehtimal etmək olar.
“Ərəb inqilabı” regionda ciddi dəyişikliklərin yaranmasına nail ola bilmədi.
Ancaq İsrail və İranın bir-birinə mümkün yeni yanaşması ərəb monarxlarının da
yeni sistemə uyğunlaşacağını ehtimal etməyə əsas verir. Odur ki, yaxın illərdə
dünya ictimaiyyətinin Yaxın Şərqdə yeni sürpriz hadisələrə şahidlik edəcəyini
proqnozlaşdırmaq da mümkündür.
“Report” İnformasiya Agentliyi
