Xəbərsiz olan vətəndaşlar, yaranan borc: Şirkət sahibi olduğumuzu necə öyrənə
bilərik? – ARAŞDIRMA + FOTO
Bizim WhatsApp kanalımıza buradan abunə ola bilərsiniz
İki il öncə iş yoldaşından kredit götürmək üçün köməklik göstərməsini xahiş
edən şəxsin başına iş gəlib. Belə ki, Kürdəmir rayon Ərəbqubalı kənd sakini
Rahid Hüseynov Bakıda işləyərkən ona pul lazım olur və iş yoldaşına kredit
götürmək istədiyini deyib. Rahidin iddiasına görə, tanışları onu “ASAN Xidmət”
mərkəzinə apararaq sənədlərə qol çəkdiriblər. Onun sözlərinə görə, bir il sonra
rayon məşğulluq mərkəzinə işsiz kimi qeydiyyata yazılmaq üçün müraciət edib. Bu
zaman mərkəzdən bildirilib ki, o, işsiz deyil, adına “MERDAN” MMC adlı tikinti
şirkəti açılıb. Hətta o da məlum olub ki, vətəndaşın adına 11 min manatdan çox
vergi borcu yazılıb.
Əslində tez-tez sadə vətəndaşların belə hallarla üzləşdiyinin şahidi oluruq.
Hətta bəzən hansısa vətəndaşın adına bir deyil, bir neçə şirkətin açıldığı da
məlum olur. Şirkət “sahibləri” isə hansısa müəssisənin “rəhbəri” olduqlarını
yalnız iş işdən keçəndən sonra, şirkətin böyük vergi borcları yarandıqda xəbər
tuturlar.
Maraqlıdır, belə hallardan sığortalanmaq üçün hansı addımları atmalıyıq?
Adımıza hər hansı şirkətin olub-olmadığını, adımızın belə işlərə
qarışdırılmadığını necə müəyyən edə bilərik?
“Kaspi”
qəzeti mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Vətəndaş iki yolla aldadılır
Vergi məsələləri üzrə ekspert Emin Səttarov bildirib ki, vətəndaşın xəbəri
olmadan adına hansısa şirkətin açılması iki yolla mümkündür: “Bununla bağlı
şəxs bütün səlahiyyətlərini başqa şəxsə etibarnamə ilə ötürməlidir, ya da özünə
məxsus “Asan İmza” və vergi sertifikatını kiməsə verməlidir. Təcrübə göstərir
ki, adətən şəxsdən notariusda bütün səlahiyyətlərinin icrası üçün etibarnamə
alınır. Bu etibarnamə ilə onun adından MMC yaratmaq, təsis qərarını imzalamaq,
nizamnamə təsdiq etmək, vergi orqanına ərizə təqdim etmək mümkündür. Eyni
zamanda, vətəndaşın adına olan “Asan İmza” ilə bütün əməliyyatları aparmaq
olur. Çünki indi şəxsiyyət vəsiqəsi ilə şəxsin adına müəssisə yaratmaq, onu
direktor təyin etmək mümkün deyil. Vətəndaşlar bu kimi hallardan sığortalanmaq
istəyirlərsə, heç kimə etibarnamə və “Asan İmza” verməməlidirlər”.
Pul müqabilində şirkət “təsisçisi” olmağa razılıq verirlər
Mütəxəssis onu da vurğulayıb ki, bəzən vətəndaşlar adlarına hansısa şirkətin
təsis edilməsindən xəbərsiz olduqlarını bildirsələr də, bu prosesə pul
qarşılığında razılıq verənlər də olur: “Əslində çox vaxt vətəndaş aldadılmır,
pul qarşılığında bu işə razılıq verir. Yalnız xüsusi hallarda vətəndaşın
etibarından sui-istifadə edilir. Amma təcrübə göstərir ki, bu hallar çox azdır.
Vətəndaşlar adətən 400-500 manat qarşılığında şirkət “təsisçisi” olmağa razılıq
verirlər”.
“Vətəndaşın gələn bildirişləri izləməsi vacibdir”
Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü,
millət vəkili Vüqar Bayramov deyib ki, hazırda VÖEN açmaq və şirkət yaratmaq
elektron qaydada həyata keçirildiyindən vətəndaşın xəbəri olmadan adına hansısa
şirkət yaratmaq texniki baxımdan mümkün deyil: “Sadəcə, bəzi vətəndaşlarımız
fərqli adamların təsiri altında bu prosesdə iştirak edirlər. Yəni bəzən
tanışları, dostları tərəfindən aldadılırlar. Tutaq ki, onlar prosesdə iştirak
edirlər, amma nəyə imza atdıqlarını, şirkət yaratdıqlarını bilmirlər. Lakin
şirkət yarandıqdan sonra mütəmadi olaraq vətəndaşa müvafiq bildirişlər gəlir.
Vətəndaşın ona gələn həmin bildirişləri izləməsi çox vacibdir. Belə hallarda
mütləq məhkəməyə və Dövlət Vergi Xidmətinə müraciət etmək lazımdır”.
Məsələnin hüquqi tərəflərinə toxunan hüquqşünas Əkrəm Həsənov isə hesab edir
ki, vətəndaşın başqa bir şəxsə ümumi etibarnamə verməsi doğru addım deyil:
“Başqasının adına onun xəbəri olmadan şirkət təsis etmək dələduzluq faktıdır.
Düzdür, əslində zərərçəkən tərəf dolayı da olsa, bu prosesdə iştirak edir. Şəxs
etibarnamədəki məzmundan məlumatsız olsa da, müvafiq sənədlərə imza atır.
Şirkətin formal sahibi dələduzluqla üzləşdiyini öyrəndiyi təqdirdə, ilkin
olaraq “Asan İmza”dan istifadə imkanını məhdudlaşdırmalı, verdiyi
etibarnamələri ləğv etməli və bu barədə vergi orqanına məlumat verməlidir”.
Hüquqşünas vurğulayıb ki, vətəndaş problemdən çıxış yolu kimi məhkəmədə iddia
da qaldıra bilər. Lakin bu zaman kifayət qədər sübutlar olmalıdır. Əgər şəxs
özü bütün qeydiyyat proseslərində iştirak edibsə, bu halda onun haqlı olduğunu
sübut etmək xeyli çətinləşir.
“Qanunu bilməmək məsuliyyətdən azad etmir”
İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidməti vətəndaşları sahibkarlıq
fəaliyyəti üzrə səlahiyyətlərini üçüncü şəxslərə həvalə edərkən diqqətli olmağa
və özlərinə aid elektron imzadan digər şəxslərin istifadə etməsinə şərait
yaratmamağa çağırır. Bununla bağlı Dövlət Vergi Xidmətindən bildirilib ki,
qanunvericiliyə əsasən, elektron imza yalnız öz sahibinə məxsusdur: “Elektron
imza sahibi onun qorunmasına cavabdehdir və digər şəxs tərəfindən istifadəsinə
yol verməməlidir. Vətəndaşlar verdikləri etibarnamə əsasında onların adına
alınmış elektron imza ilə təsis olunan hüquqi şəxslərin yaranmasına və hüquqi
nəticələrinə görə məsuliyyət daşıyırlar. Vətəndaşlara sahibkarlıq fəaliyyəti
niyyəti olmadan vergi qeydiyyatına alınmamaq (müəssisə təsis etmək və ya VÖEN
əldə etmək) və başqa şəxslərin vədlərinə inanmamaq tövsiyə edilir. Əks halda
onlar vergidən yayınma sxemləri ilə cinayətkar fəaliyyət həyata keçirən
şəxslərə şərait yaratmış olurlar. Bu halda gələcəkdə yaranacaq vergi
öhdəliklərinə görə məsuliyyəti vətəndaş özü daşımalı olur. Qanunu bilməmək heç
kimi məsuliyyətdən azad etmir”.
Şirkət sahibi olduğumuzu necə müəyyənləşdirə bilərik?
Xidmətdən bildirilib ki, vətəndaşın adına şirkətin mövcudluğunu yoxlamaq üçün
“Asan İmza” nömrəsi özündədirsə, elektron kabinetdən hər hansı şirkətdə qanuni
təmsilçi olub-olmadığını, rəsmi alqı-satqı əməliyyatlarını görə bilər. “Asan
İmza” nömrəsi olmadan isə Dövlət Vergi Xidmətinin saytında FİN kod və şəxsin öz
adına olan mobil nömrə vasitəsilə şəxsi kabinetə daxil olmaqla oraya hər hansı
təsis sənədlərinin gəlib-gəlmədiyini görmək olar. Digər bir üsul isə şəxsiyyət
vəsiqəsi ilə Dövlət Vergi Xidmətinin Vergi ödəyicilərinə xidmət mərkəzlərinə
yaxınlaşaraq bunu yoxlamaqdır.
Qurumdan qeyd edilib ki, vətəndaş adına şirkət açıldığını müəyyən edən zaman
ilk olaraq Dövlət Vergi Xidmətinin xidmət mərkəzlərinə yaxınlaşaraq “Asan İmza”
ilə bağlı əməliyyatları dayandırmalıdır. Bununla yanaşı, vətəndaşlar etibardan
sui-istifadə edilməklə aldadılmaları və onlara ciddi zərər dəyməsi barədə
müvafiq araşdırmanın aparılması üçün aidiyyəti üzrə müvafiq hüquq mühafizə
orqanlarına müraciət edə bilərlər. Bu, vətəndaşı tam olaraq məsuliyyətdən azad
etmir, lakin aparılan araşdırmalar və istintaq çərçivəsində saxtakarlığa yol
verən şəxslər müəyyən ediləcək.
